Μετανάστευση, (αν)ασφαλειοποίηση, ρευστός ρατσισμός

Μετανάστευση, (αν)ασφαλειοποίηση, ρευστός ρατσισμός

Συνάντηση εργασίας στο πλαίσιο του προγράμματος TRACE με μεταπτυχιακές και διδακτορικές φοιτήτριες της Ειδίκευσης Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Kαλεσμένη μας η Κωνσταντίνα Χαραλάμπους, Επίκουρη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου. Ο τίτλος της συνάντησης είναι

Μετανάστευση, (αν)ασφαλειοποίηση  ρευστός ρατσισμός

Το σεμινάριο θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα ΑΔ και διαδικτυακά στον ακόλουθο σύνδεσμο:

https://upatras-gr.zoom.us/j/91798328136?pwd=ZHlzdmdEc1dWTGhMRVpjVGRpZjlRZz09

Meeting ID: 917 9832 8136
Passcode: 335394

 

Περιλήψεις

 

Η έννοια της (αν)ασφαλειοποίησης στην κοινωνιογλωσσολογία: Το παράδειγμα από το διεπιστημονικό πρότζεκτ PoliDiCo

Κωνσταντίνα Χαραλάμπους, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Η διάλεξη αυτή θα εστιάσει στην έννοια της (αν)ασφαλειοποίησης ((in)securitization),  η οποία προέρχεται από το επιστημονικό πεδίο των διεθνών σχέσεων. Υιοθετώντας μια διεπιστημονική προοπτική θα εξεταστεί η σημασία και οι θεωρητικές συνεπαγωγές της έννοιας αυτής για την κοινωνιογλωσσική θεωρία και έρευνα, αλλά και οι περιστάσεις που καθιστούν την έννοια αυτή και τον θεωρητικό φακό που προσφέρει αναγαίο για την μελέτη επικοινωνικών πρακτικών στην σύγχρονη εποχή (see McCluskey & Charalambous 2022; Rampton, Silva & Charalambous 2022). Η συζήτηση θα εμπλουτιστεί με παραδείγματα από το πρόγραμμα PoliDiCo (IΔΕΚ, Νησίδες Αριστείας) «Πολιτικοποίηση Ταυτοτήτων στη Διασπορά: Κοσμοπολιτισμός και Συγκρουσιακοί Λόγοι» .

 

Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό σε ένα σώμα αντιρατσιστικών κειμένων για προσφυγικούς και μεταναστευτικούς πληθυσμούς

Αργύρης Αρχάκης, Ράνια Καραχάλιου, Βάσια Τσάμη, Αλέξης Λαζανάς, Πανεπιστήμιο Πατρών

Οι προσφυγικές και μεταναστευτικές μετακινήσεις προς τον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο οδήγησαν σε ποικίλες στάσεις που κυμαίνονται από αλληλέγγυες έως ξενοφοβικές και ρατσιστικές προς τους/τις μετανάστες/τριες και τους/τις πρόσφυγες/ισσες. Στο πλαίσιο αυτό, επιδίωξή μας είναι να αποκαλύψουμε ότι οι ρατσιστικές αντιλήψεις πολύ συχνά πλέον, αναδύονται και στον (φαινομενικά) αντιρατσιστικό λόγο, ο οποίος, καταλήγει να απηχεί ανισότητες, να τις συγκαλύπτει και να τις αναπαράγει. Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώσαμε ένα σώμα ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων προκειμένου να διερευνήσουμε αν και σε ποιο βαθμό εμφιλοχωρούν σε αυτό ρατσιστικές απόψεις και αντιλήψεις. Καταλήξαμε στην καταχώρηση 830 κειμένων ή κειμενικών αποσπασμάτων που προέρχονται από 41 διαφορετικές πηγές και αριθμούν περίπου 500 χιλιάδες λέξεις. Αξιοποιώντας εργαλεία από τον χώρο της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου, διαπιστώσαμε ότι οι ρατσιστικές θέσεις παρεισφρέουν στα αντιρατσιστικά κείμενα μέσω δύο βασικών οδών, της διάκρισης (discrimination) και της αφομοίωσης (assimilation), διαμορφώνοντας το φαινόμενο του ρευστού ρατσισμού (Weaver 2016).

 

Διαμορφώνοντας τη ψηφιακή βάση δεδομένων Wiki-Trace: Μια εργαλειοθήκη ανίχνευσης ρατσισμού βασισμένη σε ένα σώμα αντιρατσιστικών κειμένων για μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς

Κυριακούλα Τζωρτζάτου, Ράνια Καραχάλιου, Βάσια Τσάμη, Αργύρης Αρχάκης, Πανεπιστήμιο Πατρών

Στόχος της ανακοίνωσής μας είναι να παρουσιάσουμε τη ψηφιακή βάση δεδομένων του ερευνητικού προγράμματος Trace: Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό στον αντιρατσιστικό λόγο (TRACE/HFRI-FM17-42, ΕΛΙΔΕΚ 2019-2022), η οποία έχει δημιουργηθεί με τη μορφή ενός wiki. Η βάση Wiki-Trace περιέχει: α) το πρώτο ψηφιακό σώμα (corpus) ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων για μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς και β) την εργαλειοθήκη Trace, η οποία περιλαμβάνει εργαλεία ανίχνευσης ρατσισμού. Πιο συγκεκριμένα, η εργαλειοθήκη έχει προκύψει από την κριτική ανάλυση του ψηφιακού σώματος ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων, το οποίο σχεδιάσαμε και διαμορφώσαμε στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων. Όπως προέκυψε από την κριτική ανάλυση των κειμένων, οι ρατσιστικές θέσεις και απόψεις εμφιλοχωρούν στα αντιρατσιστικά κείμενα μέσω δύο βασικών οδών, της διάκρισης και της αφομοίωσης και, ειδικότερα, μέσω 7 υποκατηγοριών διάκρισης και 4 υποκατηγοριών αφομοίωσης. Στο πλαίσιο αυτό, η εργαλειοθήκη περιλαμβάνει τις 11 αυτές υποκατηγορίες, καθεμιά από τις οποίες αποτελεί ένα εργαλείο ανίχνευσης του ρατσισμού.

Έχοντας δημιουργήσει την εργαλειοθήκη Trace, επισημειώσαμε το σώμα κειμένων με τις υποκατηγορίες του ρατσισμού που εμπεριέχονται σε αυτήν. Η επισημείωση περιλαμβάνει επίσης πληροφορίες σχετικές με περικειμενικούς παράγοντες από τους οποίους μπορεί να εξαρτάται η εμφάνιση των υποκατηγοριών ρατσισμού στα κείμενα. H εργαλειοθήκη και το επισημειωμένο σώμα ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων έχουν καταχωρηθεί, αποθηκευτεί και είναι διαθέσιμα στο ευρύ κοινό και την επιστημονική κοινότητα με τη ψηφιακή μορφή του Wiki-Trace.

 

Αντιρατσιστικοί λόγοι και διαχείριση της ‘ανεκτής ετερότητας’: Κατασκευάζοντας νέες πολιτικές επιτήρησης του/της ‘Άλλου/ης’

Μαρία Λυμπέρη, Πανεπιστήμιο Πατρών

Η παρουσίαση θα ενταχθεί στο ευρύτερο πλαίσιο της διερεύνησης/ κατανόησης των συνεχώς εξελισσόμενων ρατσιστικών πρακτικών, θέτοντας τον ειδικότερο προβλημα-τισμό: κατά πόσο αντιρατσιστικοί λόγοι που τίθενται σε κυκλοφορία στην ελληνική δημόσια σφαίρα συμβάλλουν στη διαμόρφωση/ επιτέλεση του αποκαλούμενου νέου ρατσισμού. Αρχικά, εντάσσω τον παραπάνω προβληματισμό στο πλαίσιο της ευρύτερης θεωρητικής προσέγγισης του ρατσισμού ως συστήματος εξουσίας. Στη συνέχεια, παρουσιάζω σύντομα ένα θεωρητικό πλαίσιο για τη μελέτη της εξουσίας και, συγκεκριμένα, για τη σχέση γλώσσας και εξουσίας, εστιάζοντας ειδικότερα στις αναπαραστάσεις. Τέλος, κινούμενη στο πλαίσιο της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου, παρουσιάζω μια σύντομη/ πιλοτική ανάλυση σε βίντεο από καμπάνιες αντιρατσιστικών οργανώσεων, καταλήγοντας στο ότι φαίνεται να αναπαράγουν και να λειτουργούν στη βάση της ρατσιστικής πρόσληψης του/της ‘απειλητικού/ής Άλλου/ης’, για τη διαχείριση του/της οποίου/ας προτείνουν μια ‘υπό όρους ανοχή’.

 

Μετριασμένη ρητορική μίσους και εθνικός λόγος: Κριτική ανάλυση σε δεδομένα από μετανάστες/τριες μαθητές/τριες πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα

Νικολέττα Παναγάκη, Πανεπιστήμιο Πατρών

Η παρουσία μεταναστευτικών και προσφυγικών ομάδων στις δυτικές χώρες οδηγεί στην αμφισβήτηση των συμβολικών εθνικών ορίων και θεωρείται απειλή για την ομοιογένεια της εκάστοτε πλειονοτικής ομάδας (Blommaert & Rampton 2012). Σε αυτό το πλαίσιο, ενισχύεται η ρητορική μίσους, όχι μόνο ως ευθεία παρακίνηση σε πράξεις ρατσιστικής βίας (παράνομη/ισχυρή ρητορική μίσους), αλλά και ως έμμεση απαξίωση και υιοθέτηση (καλυμμένων) πρακτικών διάκρισης (μετριασμένη ρητορική μίσους) (Assimakopoulos, Baider & Millar 2017). Η ρητορική μίσους σε κάθε της μορφή ενισχύει και φυσικοποιεί τον εθνικό λόγο, ο οποίος αφορά τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζεται το έθνος ως μια ομοιογενής, γλωσσικά και πολιτισμικά, οντότητα (Archakis 2016). Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, εστιάζουμε την προσοχή μας στο σύγχρονο ελληνικό σχολικό πλαίσιο, όπου εδώ και δεκαετίες οι πλειονοτικοί/ές μαθητές/τριες συνυπάρχουν με μετανάστες/τριες μαθητές/τριες, ενώ τα τελευταία χρόνια εισέρχονται σε αυτό και πρόσφυγες/ισσες. Εστιάζοντας σε αυτές τις πληθυσμιακές ομάδες, οι περισσότερες έρευνες μελετούν τη ρητορική μίσους, συνήθως την παράνομη/ισχυρή, των πλειονοτικών απέναντι σε μετανάστες/τριες ή πρόσφυγες/ισσες. Στην ανακοίνωση αυτή μελετάμε μία άλλη πτυχή της ρητορικής μίσους, τη μετριασμένη ρητορική μίσους των μεταναστών/τριών μαθητών/τριών που αναφέρονται στους/στις πρόσφυγες/ισσες και εξετάζουμε αν και με ποιο τρόπο ενισχύουν τον εθνικό λόγο. Αξιοποιώντας εργαλεία από την Κριτική Ανάλυση Λόγου και συγκεκριμένα τη Λογοϊστορική Προσέγγιση (Reisigl & Wodak 2001), διαπιστώσαμε ότι οι μετανάστες/τριες μαθητές/τριες αξιοποιούν τη μετριασμένη ρητορική μίσους, ισχυροποιώντας επιμέρους διαστάσεις του εθνικού λόγου.

 

‘Διπλή’ γλώσσα και κριτική γλωσσική επίγνωση μαθητών/τριών δημοτικού: Διδακτική πορεία με στόχο τον κριτικό γραμματισμό.

Σοφία Κουφού, Πανεπιστήμιο Πατρών

Πολύ συχνά, σε διάφορα επιχειρηματικά και πολιτικά επικοινωνιακά πλαίσια, η γλώσσα χρησιμοποιείται με σκοπό τη δημιουργία ασάφειας, την αποποίηση ευθυνών και την παραπληροφόρηση της κοινής γνώμης. H περίπτωση χρήσης του λεξιλογίου με στόχο την σκόπιμη απώλεια της σημασίας των λέξεων, και τη διαστρέβλωση της αλήθειας είναι γνωστή ως ‘διπλή’ γλώσσα (doublespeak) (Ξυδόπουλος, 2005· 2014· Lutz, 1989· 1996). Η αξιοποίηση της ‘διπλής’ γλώσσας σε εκπαιδευτικό πλαίσιο μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για την ανάπτυξη της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης των μαθητών/τριών και να οδηγήσει στη μετάβαση από τον λειτουργικό στον κριτικό γραμματισμό.  Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να  προτείνει διδακτικό υλικό, η χρήση του οποίου θα στοχεύει στην εξοικείωση των μαθητών/τριών Στ΄ δημοτικού με τη ‘διπλή’ γλώσσα, τη συνειδητοποίηση της σημασίας των γλωσσικών επιλογών και την αναγνώριση σκοπιμοτήτων σε κείμενα, δεξιότητες οι οποίες αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά ενός κριτικού αναγνώστη. Το διδακτικό υλικό βασίζεται σε διαφημιστικά κείμενα από την καθημερινή ζωή των παιδιών και οι δραστηριότητες χωρίζονται σε επίπεδα αυξανόμενης δυσκολίας, προκειμένου να κατανοήσουν οι μαθητές/τριες βαθμιαία τις διαστάσεις και τα είδη της ‘διπλής’ γλώσσας.

 

Ρατσιστικός και αντιρατσιστικός λόγος σε ανέκδοτα για μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς: προτάσεις κριτικού γραμματισμού για τον ρευστό ρατσισμό.

Ειρήνη Σκούρα, Βάσια Τσάμη, Αργύρης Αρχάκης, Πανεπιστήμιο Πατρών

Στην παρούσα ανακοίνωση, ακολουθώντας το μοντέλο των πολυγραμματισμών (multiliteracies, Kalantzis & Cope 2012, 2013), στόχος μας είναι η διαμόρφωση εκπαιδευτικών προτάσεων κριτικού γραμματισμού σχετικά με ανέκδοτα για μεταναστευτικούς και προσφυγικούς πληθυσμούς. Τα ανέκδοτα αυτά, αν και έχουν αντιρατσιστική πρόθεση, καταλήγουν να αναπαράγουν ρατσιστικές απόψεις, φέρνοντας στην επιφάνεια τον ρευστό ρατσισμό (liquid racism, Weaver 2011, 2016). Κεντρική επιδίωξη της διδακτικής αξιοποίησης τέτοιων χιουμοριστικών κειμένων είναι οι μαθητές/τριες να καταστούν ικανοί/ές να εντοπίζουν πώς και γιατί τα «αντιρατσιστικά» ανέκδοτα μπορούν, μέσα από έναν διασκεδαστικό και φαινομενικά αθώο τρόπο, να (ανα)παράγουν ρατσιστικές ερμηνείες, όπως η αφομοίωση και η υποτίμηση των μεταναστών/τριών και των προσφύγων/ισσών. Η κριτική διδασκαλία του χιούμορ και οι συζητήσεις για τον ρατσισμό, τον αντιρατσισμό και τον ρευστό ρατσισμό θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αποδόμηση των καθιερωμένων, ευρέως αποδεκτών αντιλήψεων για τους μεταναστευτικούς και προσφυγικούς πληθυσμούς, ενισχύοντας απόψεις διαφορετικές και ανταγωνιστικές προς τον ηγεμονικό ρατσιστικό λόγο.